[Alkmaars Nieuwsblad, 25 november 2004]
van onze verslaggever
Alkmaar-Wat maakt een gevelsteen mooi? Het verhaal erachter, zegt Kees Komen. Het is de nieuwsgierigheid naar al die verhalen die heeft geleid tot het boek 'Alkmaarse gevelstenen en ornamenten'. Berend Ulrich fotografeerde ze, Komen tekende hun geschiedenis op. Gisteren werd het boek ten doop gehouden in het Stedelijk Museum.
Wat het je vooral leert: dat je voortaan nog eens extra goed omhoog moet kijken als je door de stad loopt. Kees Komen stelt het zelf vast in zijn ten geleide: de meeste mensen denken dat Alkmaar misschien vijf of tien gevelstenen telt. Maar het zijn er vele tientallen, mogelijk kom je op enkele honderden, wanneer alle waarnemingen van Komen en Ulrich worden opgeteld.
Voor de schrijver is de gevelsteen een fenomeen dat hem als jongen al fascineerde. Vrouwe Justitiae op het raadhuis van Oudorp intrigeerde hem, en zo waren er veel meer. ,,Daar moet het ergens begonnen zijn'', zegt Komen.
Zo'n vijf jaar geleden begon hij met het boek waarin hij de gevelsteen aanduidt als 'uithangteken'. Hier ter stede duikt hij op in de zestiende eeuw, als houten huizen vervangen worden door baksteen en uithangborden door de gevelstenen. In het oostelijk stadsdeel zijn daar nog vele voorbeelden van. De stenen markeerden het huis. Daarbij boden ambachten en de bijbel veel inspiratie, maar ook fabels, dieren en heraldiek.
Komen en Ulrich tonen de enorme variëteit aan gevelstenen die Alkmaar te bieden heeft. Favorieten van de schrijver die tevens tot de bekendste behoren: het Melkmeisje aan de Oudegracht, dat nationale bekendheid kreeg toen het in 1975 'kinderpostzegel' werd. De steen blijkt een zwerftocht door de stad gemaakt te hebben, via de Kooltuin en de Breedstraat.
De Zoete Inval aan het Verdronkenoord verwijst naar een bakkerszaak of in elk geval een winkel waar 'zoet goed' werd verkocht: een gulzige jongen valt in de strooppot. In de zeventiende eeuw, waaruit de steen dateert, was de Zoete Inval een vrij algemeen voorkomend bord. En weinig subtiel klinkt 't Landwijff, in de Kapelsteeg te vinden.
De makers van het boek hebben ook oog voor curieuze ornamenten, zoals de ossenkop op de gevel van Verdronkenoord 110, 112 (Platte Stenenbrug) en voor moderne stenen. Want nog steeds zijn er mensen die hun huis ermee opsieren.
Een typisch Alkmaarse 'stijl' heeft Komen niet kunnen vinden. ,,De thema's zie je terug in andere steden. Dat had ik graag laten zien, maar het boek mocht niet dikker worden dan 128 pagina's.''
'Alkmaarse gevelstenen en ornamenten' is te krijgen bij de boekhandels Zwaan en Ter Burg, Van der Meulen en Het Keerpunt en bij de VVV en het Stedelijk Museum. Het boek is uitgegeven bij Peter Sasburg, ISBN 90-802546-2-2.
ReK